ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 10، دی 1401 ، شماره پی در پی 80

بازخوانی و معرفی ویژگیهای نسخۀ خطی مفتاح‌الفتوح شریف کرمانی

صفحه (99 - 117)
محمود وهّابی گوکی (نویسنده مسئول)، محمدرضا صرفی ، عنایت‌الله شریف‌پور
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1400

چکیده

هدف و زمینه: آثاری که از گذشته باقی مانده است، میراث فرهنگی یک سرزمین بشمار می‌آید و اطلاعات گسترده ای در زمینۀ ساختار فکری، اعتقادی و زبانی مؤلّفان خود در اختیار نسل امروز قرار میدهد. آفرینش آثار ادبی در ادوار مختلف دچار فرازونشیبهایی بوده است. در برخی دوره ها و از جمله در دورۀ قاجار، براساس تحولات سیاسی و مناسبتهایی که در حکومتها برقرار بوده است، روشها و سبکهای مختلفی پدیدار شده اند؛ بگونه ای که سالهایی از دورۀ قاجار ازلحاظ آفرینش آثار نثر و نظم بسیار غنی و متنوّع بوده ‌است. یکی از این آثار متاح الفتوح اثر میرزا محمّدحسین شریف کرمانی است.

روش مطالعه: در این جُستار با رویکرد سبک‌شناسی و روش تحلیل محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه ای اثر یادشده بررسی شده است.

یافته ها: «مفتاح‌الفتوح» کتابی است به نثر از آثار میرزا محمّدحسین شریف کرمانی، مشتمل بر ایراد معجزات، بیان نبردها و حالات حضرت علی (ع) در نبرد با ناکثین، قاسطین و مارقین. این کتاب بدلیل تلاش مؤلّف برای تزئین کلام و بکارگیری عبارات بدیع و آوردن اشعار زیبا از شاعران مختلف و همچنین شاهد آوردن آیات و احادیث و ترکیبهای زیبا در مدح علی (ع)، از سبکی مقبول و دلپسند برخوردار است.

نتیجه گیری: مفتاح الفتوح از یک سو بدلیل ویژگیهای محتوایی و باورهای مذهبی و درج روایات تاریخی حائز اهمیت است و از سوی دیگر از نظر تبحّر و تسلط مؤلّف بر ادبیات و فرهنگ و آداب و رسوم جامعه و استفاده از آثار فولکلوریک. بعلاوه مفتاح الفتوح ازلحاظ منابع و محتوا بر نقل روایتهای تاریخی از کتب معتبر شیعه و سنّی از جمله کتاب الفی استوار است. مفتاح الفتوح از نظر بکارگیری ادبیات فولکلوریک و مرتبط با فرهنگ عامّه، قدرت نویسندگی مؤلف، بیان محکم و استفاده از شگردهای فرازوفرود داستانی برای ایجاد کشش در روایتهای تاریخی و ایجاد هیجان و رغبت در مخاطب، کاربرد اشعار پندآموز، عبارت‌پردازیهای بدیع، و ترکیب‌سازیهای نو قابل توجه و تعمق است.

کلمات کلیدی
حضرت علی (ع) , مفتاح‌الفتوح , میرزا محمّدحسین شریف کرمانی , سبک‌شناسی , نسخ خطی

• پورنامداریان، تقی، و طهرانی ثابت، ناهید، (1390)، نگاهی دیگر به جناس، مجلۀ فنون ادبی، بهار و تابستان، (1) 3، صص28-21.
• رفیعی، عادل و صحرایی، رضامراد، (1392)، زبان فارسی زبان علم، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
• زرین کوب، عبدالحسین، (1382) ، پله پله تا ملاقات خدا، تهران: علمی.
• زرین‌کوب، عبدالحسین، (1364)، سرّ نی، تهران: علمی.
• شریعت، محمدجواد، (1371)، آیین نگارش، تهران: اساطیر.
• شریف کرمانی، محمّدحسین، (1257)، روضه الحسینیه، نسخه خطی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
• شریف کرمانی، محمّدحسین، (1257)، ریاض الفضایل، نسخۀ خطی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
• شریف کرمانی، محمّدحسین، (1257)، مفتاح الفتوح، نسخۀ خطی، اصفهان: کتابخانۀ دانشگاه اصفهان.
• شریف کرمانی، محمّدحسین، (1257)، مفتاح الفتوح، نسخۀ خطی، قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی.
• صرفی، محمدرضا، (1399)، مقدمۀ تصحیح روضۀ حسینیه، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
• غلامرضایی، محمد، (1387)، مجلس‌گویی و شیوه های آن براساس مجالس سبعۀ مولوی، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 57. صص 278-257.
• گیرو، پیر، (1399)، نشانه شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.
• نفیسی، سعید، (1342)، در پیرامون تاریخ بیهقی، تهران: کتابفروشی فروغی.
• هاشمی‌نژاد، علیرضا، (1399)، فرازوفرود نَسخ‌نویسی در ایران، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن کریم.
• وحیدیان کامیار، تقی، (1379)، نثر مسجع فارسی را بشناسیم، نامۀ فرهنگستان، (3) 4، صص 77-58.